Özlem ve Yabancılaşma Arasında Bayram Kutlamaları

İsmail GÜVENÇ

Bayramlar millî veya dinî bakımdan önemi olan ve kutlanan özel günlerdir. TDV İslam Ansiklopedisinde bayram kelimesinin anlamı ile ilgili olarak şu açıklanmalara yer verilmektedir:

Bayram

Bayram (beẕ-râm) Farsçada, beẕm ve râm kelimelerinin birleştirilmesi sonucu elde edilmiş, “neşeyle konuşup eğlenme, yiyip içme meclisi” anlamında bir birleşik isimdir. Bayram kelimesinin Arapça’sı ise “âdet halini alan sevinç/; bir araya toplanma günü” anlamları ile karşılanan îddir (el-ʿıyd).

İslâm dininde ramazan ve kurban olmak üzere iki bayram vardır. Bu bayramların hangi amaçla kutladığımızın bilinmesi öneme taşımaktadır.

Bayramları kutlamanın amaçları arasında tarihi bir olaya dayalı olarak bir ‘sevinç’ duygusunun yeniden canlandırılması da vardır.

Kelimenin kökeninde sevinçle beraber olmak (toplanmak) anlamı da var. Modern zamanlarda bayram da bile toplanmayıp ‘yalnızlıktan’ şikâyetçi olmak bir şeylerin yanlış gittiğini göstermektedir!

Yabancılaşma

Çevremde bayramların eskisi gibi geçirilmediği yönünde serzenişler ile karşılaşmaktayım.Bayramların yeni kutlama yöntemlerine eleştirileri “eskiden akrabalar/dostlar vardı, şimdi var olan tek şey yalnızlık…” şeklinde özetlemek mümkün.

Modern zamanlarda insanın kalabalıklar içerisinde “yalnızlaşması ve yabancılaşması” önemli bir sorundur. Belki de eski bayramlar bu yüzden özlen(il)mektedir.

Yabancılaşma (İng. Alienation), kişinin çeşitli nedenlerle çevresine ilgisinin azalması, başkalarıyla iyi ilişkiler kuramaması, çevresindekilerle uyumunun bozulması, kendisini yalnız ve umarsız duyumsaması durumudur. Bir başka tanım ise şudur: Bireyin ya da toplumun içsel ve dışsal etkenlerle tarihsel ve kültürel değerlerinde karşı ilgisini yitirip kültürüne yabancı duruma gelmesidir.

Belki de sorun yabancılaşma değil çağı ıskalamak; değişimi anlamamak veya yönetememektir. Her şeye rağmen, insan ve insani değerlerle iyi ilişkiler kurmalı ve kültürümüz yeni araçlarla sürdürmeliyiz. Modern dünya da bunun nasıl olacağını hep birden göstermeliyiz.

Geleneksel

Geleneksel bayramlarıbayram öncesi ve bayram günlerinden yapılanlar şeklinde iki başlık altında incelemek daha anlaşılır olacaktır.

Bayram hazırlıklarına günler öncesinden başlanır, arife günü son işler yapılır.  Evde genel bir temizlik yapılır ve misafir odasının hazırlanır. Misafirler için şekerler alınırkolonya şişesi doldurtulur. Yeni kıyafetler -özellikler çocuklara- alınırveya eskilertemizlenir. Doğal olarakçocuklar yeni alınan ayakkabıları, elbiseleri yatağın başucuna koyar.Misafirler için börekler ve tatlılar yapılır.Uzaktaki akraba ve tanıdıklar için bayramdan günler önce tebrik kartlarıalınırdı; tek dağıtıcı olan PTT’den (Postane) pul alıp, arkası ıslatılıp, huşu içerisinde zarfa yapıştırılıp gönderilirdi…

Bayramın ilk günü günün ilk ışıkları ile bayram namazı kılınarak bayrama başlar.Bayramda yeni ve temiz kıyafetler giyilir.Geleneksel bayram kutlamasında küçüklerin büyüklerini ziyarete giderek ellerini öperek bayramlaşmaları yaygın bir adettir. Büyüklerin evlerinde aile bireyleri hep birlikte olur ve kırgınlıklara son verilir; birbirine küs olanlar barıştırılır.Çocuklar evleri gezerek büyükleriyle bayramlaşır ve bu arada şeker toplar, bayram harçlıklarını alırlar.

Geleneksel bayram kültürü azalarak da olsa bir ölçüde devam etmektedir.

Modern

Elbette kabul edelim veya etmeyelim dünya değişiyor. Günümüzde de bayram kutlamaları belli ölçüde değişti. Bu değişimde teknolojinin gelişmesi ve kadınların çalışma hayatına katılması önemli faktör.

Teknolojinin gelişmesi ile birlikte kısa ve toplu mesajlaşmalar ile bayramlaşma yaygın hale geldi. Kadınların çalışma hayatında yerlerini almaları eski yöntemlerle bayram hazırlığı yapmayı zorlaştırdı. Bu nedenle gelenek ile modern gelişmeleri harmanlayabilmeliyiz.

Bayramların özü birlik ve beraberliğin, huzurun, kişiler arası iletişimin sağlanmasıdır. Bu sadece PTT’den kart göndermekle değil yeni iletişim yöntemleri ile de başarılabilir.

Değerli okurlarım Ramazan Bayramı’nızıkutlar, bayramın hayırlı olmasını dilerim.

Son söz: Araçlar değişse de amaç korunabilir.